Waqayyoo dubartoota eebisera - God bless the women

Women in Ethiopia
Als we een kijkje willen nemen in het echte leven van de Ethiopische vrouw, dan dienen we Nekemte te verlaten en vervolgen we onze reis naar ruraal Ethiopie. We verlaten het stadse leven voor het platteland waar zo’n 85% van de bevolking leeft, vaak zonder electriciteit en water. In het merendeel van deze Ethiopische families leert de dochter vanaf haar geboorte respect te betuigen voor alle mannen in haar directe omgeving. Zodra ze er toe in staat is, zal ze zorg dragen voor haar jongere broertjes en zusjes, haar kookkunsten ontwikkelen, hout verzamelen en urenlange wandelingen maken op zoek naar water. Naarmate ze ouder wordt, zal ze zich geconfronteerd zien met het vinden van een toekomstige partner, waarbij het uiteindelijke huwelijk de positie van de familie in de gemeenschap zal versterken. Ze wordt van jongs af aan geleerd haar familie en toekomstige echtgenoot van dienst te zijn. Een ongehoorzame dochter is een gruwel in de ogen van iedere Ethiopier. Gelet op de zware taken dat een meisje op jonge leeftijd dient te verrichten, de mogelijkheid van een huwelijk op jonge leeftijd en het toebedeeld krijgen van een dienende rol jegens schoonmoeder en haar echtgenoot, laat de gemiddelde Ethiopische met weinig kansen voor het hebben van een eigen toekomstperspectief, laat staan het vervullen ervan. Een terugkeer naar Nekemte leert echter dat een verandering op komst is en dat de wortels van Ethiopisch feminisme zich hier ontwikkelen. Nagenoeg een even groot aantal meisjes als jongens bezoekt de basisschool. Het aantal jonge vrouwen dat toegelaten wordt voor hoger onderwijs neemt gestaag toe, al dan niet met behulp van een ‘positive discrimination’ beleid. En vrouwen maken in toenemende mate deel uit van de arbeidsklasse en weten steeds betere banen te vervullen. Positieve berichten alom! Het blijft echter zaak een scherpe blik te houden op de werkelijke verhoudingen tussen mannen en vrouwen en hoe zich dit vertaalt naar de situatie in het gehele land.

A real revolution.
Wat was het dat onze vrouwen in het westen de mogelijkheid bood om huis en haard achter te laten en uit werken te gaan om daarmee uiteindelijk een substantiele bijdrage te leveren aan de huidige welvaart ? Het was de wasmachine, een apparaat dat door middel van rotatie een gezinswas binnen anderhalf uur gedaan had, waar het de gemiddelde vrouw waarschijnlijk een ochtend arbeid kostte. Het zorgde ervoor dat m.n. in de zestiger jaren legioenen aan vrouwen een baan buitenshuis vonden en de tot dan gangbare rolpatronen volledig veranderden. Vrouwen en mannen zijn tegenwoordig gelijk aan elkaar, al krijg ik steeds vaker de impressie dat het de vrouwen zijn die steeds vaker de broek aanhebben.
De introductie van de wasmachine; een technologische ontwikkeling die economisch gezien ongetwijfeld meer teweeg gebracht heeft dan het Internet vandaag de dag. Afgezet tegen die feministische achtergrond en de vele ‘ battles’ die door onze vrouwen gewonnen zijn, vinden wij het logischerwijs belangrijk dat dezelfde strijd in ontwikkelingslanden (waar zo’n 4 miljard mensen wonen) gewonnen wordt. Dit is overigens geen pleidooi voor het massaal zenden van wasmachines naar Burundi, Bangladesh en Bolivia. Los van de afwezigheid van twee technische aspecten (waterdruk en betrouwbare electriciteitsvoorziening) valt de positie van de vrouw in ontwikkelingslanden niet te vergelijken met de situatie zoals wij de kenden ten tijden van de wasmachine revolutie. Een strijd voor de rechten van de vrouw zal alleen ontstaan in een samenleving waarin vrouwen zich sterk genoeg voelen om op te staan en zich te wapenen met andere middelen. Tot die tijd is het aan de wijze waarop ontwikkelingshulp wordt ingezet hoe een rechtvaardigere wereld voor 50% van deze samenlevingen gepromoot wordt.


Girl power
Waar wij in het westen, en dus ook in ons geliefde Holland, mee te maken hebben is dat het ons vooralsnog niet voldoende lukt om een hoger aantal vrouwen in topposities te krijgen. Hiermee doel ik dan vooral op directeursfuncties binnen grote bedrijven. Slechts een op de acht van deze directeursbanen wordt momenteel vervuld door een vrouw. Het schort hen echter niet aan mogelijkheden; een gebrek aan zelfvertrouwen en ambitie ligt er volgens onderzoekers aan ten grondslag. We zien dezelfde tendens in de internationale politiek, waar Angela Merckel ‘ the odd one out’ is. Veel vrouwen zien af van de harde, individualistische werksfeer die heerst in de top, omdat dit een enorme negatieve impact kan hebben op het gezinsleven, iets wat samenhangt met hun meer emotionele aard. De afwezigheid van vrouwen in managementfuncties heeft dus wellicht meer te maken met de keuze voor het gezin dan met het gebrek aan ambities.
In Ethiopie heeft men daar iets voor gevonden: een systeem waarbij vrouwen ‘gemotiveerd’ worden om deze bestuursfuncties wel te vervullen. Het gebeurt namelijk regelmatig dat vrouwen, ongeacht hun functioneren of de aanwezigheid van hun eigen ambities worden gepromoveerd naar een nieuwe baan op een ‘hoger’ niveau. Zo overkwam het een goede vriendin van mij die op een succesvolle wijze werkzaam was in een van de grotere scholen in Nekemte. Zij kreeg van de een op de andere dag te horen dat ze voortaan in een regionaal kantoor zou komen te werken om zich daar bezig te houden met vrouwenrechten. Een baan die ze als rolmodel zijnde goed zal kunnen uitdragen, al was ze om dezelfde reden van grote waarde voor de ruim 900 meiden die dagelijks haar school bezochten. Uiteraard zat er bij de promotie ook een salarisverhoging van 500 Birr, een verleiding die moeilijk te weerstaan is met vier kinderen die allen goed onderwijs nodig hebben. Binnen de tien scholen komt het regelmatig voor dat vrouwelijke leerkrachten plotseling vice-director worden op een andere school, iets wat de duurzaamheid en de kwaliteit van mijn projecten natuurlijk niet ten goede komt.
Het schuiven met al deze vrouwen heeft sterk te maken met opgelegde richtlijnen van hogerhand. Naar ik vermoed verwachten mensenrechtorganisaties, internationale hulporganisaties en andere donoren dat Ethiopie vorderingen maakt op het gebied van vrouwenrechten. Het aantal vrouwen dat werkzaam is in managementfuncties wordt waarschijnlijk als indicator gebruikt om de opkomende gelijkheid tussen mannen en vrouwen te illustreren. Het zou voor de kwaliteit geweldig zijn als deze vrouwen op basis van onderlinge competitie deze functies konden invullen. Dan spelen motivatie en deskundigheid een rol en dat komt het uiteindelijk functioneren in een nieuwe baan alleen maar ten goede.

A crucial ingredient for economic growth.
Sociologen en economisten zijn het erover eens dat de ontwikkeling van een land valt af te leiden uit de manier waarop het haar vrouwen behandelt. Emancipatie in haar geheel is daarbij een goede graadmeter van in welke mate een land zich tot op dat moment heeft ontwikkeld. Mannen, ongeacht hun culturele of religieuze achtergrond, worden echter vaak belemmerd door hun denkwijze of angstbeeld dat het versterken van de positie van de vrouw gelijkstaat aan het verliezen van hun eigen status en macht. Daarbij wordt uit het oog verloren dat het versterken van de positie van de vrouw zeer positieve gevolgen kan hebben voor de mannenpopulatie en de samenleving in haar geheel.
Emancipatie is namelijk een cruciaal ingredient voor economische groei, omdat het de populatie werkenden mogelijk verdubbelt. De absolute factor voor succes van ieder bedrijf of land, hangt af van het menselijk kapitaal, waarvan vrouwen dus in potentie 50% van uitmaken. Studies duiden op een zeer sterke relatie tussen gelijkheid van man en vrouw in ontwikkelingslanden en de economische groei die daarvan het gevolg is. De boodschap is duidelijk: landen die geen eerlijke kansen bieden voor vrouwen, ontnemen daarmee hun eigen economisch potentieel.
Laten we verder ingaan op het bieden van gelijke kansen en de economische gevolgen hiervan en ons toespitsen op waar wij in Nederland zo goed in zijn: het boeren. In ontwikkelingslanden wordt 60 tot 80 % van het plattelandswerk verricht door vrouwen, daar waar slechts 1% van het land door vrouwen bezit wordt. De opbrengsten vallen dus ten deel aan de grootgrondbezitter die er zijn beroep van gemaakt heeft vrouwen uit te buiten. Stel je een situatie voor waarbij het de vrouwen zijn die de grond bezitten en bewerken.Over het algemeen zijn zij het die, in tegenstelling tot hun mannen, altijd op zoek zullen gaan naar hoe ze de opbrengsten rendabel kunnen investeren. Waar mannen hun verdiende geld het liefst uitgeven aan allerlei verslavingen en vooral niet aan het onderwijs van hun dochters, zijn het de vrouwen die hun inkomsten zullen verdelen over de kinderen: een bezoek aan de kliniek, het betalen van de ‘school fees’ en het aanschaffen van kleding. En indien ze beter onderwijs genieten zullen ze investeren in nieuwe landbouw –en irrigatietechnieken. Het onderwijzen van vrouwen is wat dat betreft een investering die verregaande invloed heeft op volgende generaties.
Dit verschil tussen mannen en vrouwen in ontwikkelingslanden kent een zeer sterke culturele invloed, waarbij het als oneerbaar gezien wordt hard te werken en waarin het uitgeven van geld vooral laat zien hoe rijk je bent. Het typische beeld van een gezin op het Ethiopische platteland schetst zich als volgt: moeder gaat gebukt onder de zware last van houtskool of brandhout, vergezeld met donzige ezeltjes die hetzelfde doen en die de weg worden gewezen door zoons met stokken. De dochters op hun beurt dragen een zak teff op hun rug en vader loopt er achteraan met een stok losjes op zijn schouders waaromheen hij zijn armen omklemd heeft. Vanuit onze samenleving bezien ontbeert het ‘vader’ aan alles wat een man aan mannelijkheid nodig heeft.
Maar ook in het westen zien we grote verschillen in de uitgaven van mannen en vrouwen, wellicht om dezelfde redenen. Het waren ten slotte de mannen in vroegere tijden die na het jagen het grootste stuk vlees kregen en zodoende hun eigen superioriteit in stand wisten te houden. Ondanks de groeiende gelijkheid van mannen en vrouwen in het westen, vormen de mannen nog steeds de meerderheid onder de drugs-, alcohol- en gokverslaafden. Noem het een biologisch of een psychologisch probleem, maar het blijft een universeel verschijnsel. Gelukkig ben ik, samen met mijn broertje en zus, opgevoed door een vrouw van de eerste categorie. Probleem blijft echter wel dat het de vrouwen in ontwikkelingslanden ontbreekt aan zeggenschap en mogelijkheden om hun potentie te benutten. Wat daarvoor nodig is, is wat in NGO termen wordt aangeduid met ‘women empowerment’.

Empowering women, a VSO mission.
In mijn werk als onderwijsadviseur ben ik altijd zeer bewust bezig geweest met het betrekken van de vrouwelijke leerkrachten en directrices, aangezien ‘gender equality’ een van de belangrijkste pijlers is van de onderwijskundige projecten van VSO. Daarbij vormen vrouwen de overgrote meerderheid in de ‘governmental schools’. Zo’n 60 % van het totale leerlingenaantal bestaat uit meisjes en naar schatting zo’n 80 % van het totale personeel is vrouw. Een enorm aantal leerkrachten dat als volgt bereikt werd.
- Allereerst was er het investeren in de lokale taal: het Afaan Oromo. Het steeds beter kunnen communiceren in deze taal heeft ervoor gezorgd dat ik met een groter aantal vrouwen heb kunnen samenwerken. Het Engels wordt door weinigen beheerst en naast het kunnen communiceren in de taal, wordt het ook vanuit cultureel perspectief zeer gewaardeerd dat een buitenstaander de moeite neemt de taal te leren.
- Waar mogelijk heb ik altijd geprobeerd om op een constructieve manier met talentvolle en gemotiveerde vrouwelijke leerkrachten te werken. Zo werd een van hen een ‘model English teacher’ vorig jaar, waarbij ze andere leerkrachten wist te inspireren. En in het afgelopen jaar werkte ik samen met een leerkracht om een ‘model classroom’ voor kleuteronderwijs te ontwikkelen. In de uiteindelijke workshop die resulteerde trainden we samen zo’n 20 leerkrachten.
- Binnen onze CPD trainingen zorgde ik er altijd voor dat tenminste een van de drie ‘ CPD committee members’ een vrouw was. Niet door haar te verplichten deel te nemen, maar door in de scholen op zoek te gaan naar geschikte personen.
- Ten slotte probeerde ik, waar mogelijk, om directeuren te laten kijken naar aanwezige kwaliteiten in hun school en hen op de hoogte te brengen van getalenteerde, vrouwelijke teamleden die mogelijk een andere rol konden uitoefenen binnen de school, bijv. als hoofd van een ‘department’.

Zo zijn er tal van strategieen waar VSO’ ers gebruik van maken om hiermee uiteindelijk de positie van de vrouw te kunnen verbeteren. Het welzijn van vrouwen leidt er ten slotte toe dat het met de gehele samenleving beter gaat.


Graag draag ik deze blog op aan de in 2007 vermoorde Zuid-Afrikaanse muzikant Lucky Dube die met zijn moralistische nummers vrienden en vijanden maakte in zijn thuisland. Naast zijn bezorgdheid over de apartheidsstrijd van vele jonge Zuid-Afrikanen durfde hij zich in openheid uit te laten over andere minder bedeelde groepen, waaronder: de vrouwen.

Youtube link: http://www.youtube.com/watch?v=kwbfTdwrZa0